Edynburg – Cowgate

Edynburg – Cowgate

Na południe od Royal Mile, niemal równolegle do niej na odcinku pomiędzy Lawn-market i St Mary’s Street, przebiega Cowgate. Jest to jedna z najstarszych zachowanych ulic Edynburga, mieszkanie tutaj wiązało się z wysokim prestiżem społecznym. Niestety, wzniesienie wielkich wiaduktów łączących Stare i Nowe Miasto „pogrzebało” Cowgate poniżej poziomu nowych ulic, odbierając jej reprezentacyjny charakter, prowadząc do zaniedbania i postępującej ruiny. XIX-wieczny pisarz, Aleksander Smith, stwierdził, że „panujące tu warunki bytowania nie są znane szanującemu się obywatelowi Edynburga, podobnie jak mieszkania kretów, dżdżownic oraz górników”. W ostatnich latach Cowgate przeżywa swego rodzaju renesans, choć wciąż zapuszcza się tu niewielu turystów, a kontrast wobec sąsiedniej Royal Mile jest uderzający.

Na rogu Cowgate i Niddry Street, która biegnie w dół od wschodniej części High Street, stoi dość niepozorny St Cecilia’s Hall (śr. i sb. 14.00-17.00; 1 £), zbudowany w latach 60. XVIII w. dla Towarzystwa Muzycznego w Edynburgu. Wewnątrz znajduje się najstarsza i najpiękniejsza sala koncertowa w Szkocji, o owalnym kształcie, przykryta płytką kopułą.

Sala nadaje się doskonale do urządzania koncertów muzyki dawnej oraz barokowej, które odbywają się tu w czasie Festiwalu, a niekiedy także przy innych okazjach.

Blisko zachodniego krańca Cowgate stoi Magdalen Chapel, przytułek z XVI w. podlegający Korporacji Kowali, cechowi, do którego należała większość rzemieślników w mieście, wyjąwszy złotników. W późniejszym okresie przytułek stał się jednym z głównych punktów, w których rozgorzał ruch reformacyjny. Służył też prawdopodobnie jako miejsce pierwszego Ogólnego Zgromadzenia Kościoła Szkockiego. Kowale dodali do budynku piękną wieżę i iglicę w latach 20. XVII w., potem zaś zmienili kaplicę w siedzibę cechu, która została stosownie ozdobiona pięknymi, kutymi z żelaza dekoracjami. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na pochodzący jeszcze sprzed reformacji witraż, jedyny w Szkocji, który znajduje się w pierwotnym miejscu. Uniknął zniszczenia przez obrazoburców prawdopodobnie dzięki temu, że zawiera tylko motywy heraldyczne. W swojej książce o Szkocji cytowany wyżej kilkakrotnie polski podróżnik Krystian Szyrma zamieścił również refleksję poświęconą XVI- wiecznemu ikonoklazmowi: „W żadnym innym kraju protestantyzm nie zrządził tyle szkody dla sztuk pięknych i starożytności ile w Szkocji. Kościoły obnażone zostały ze swych ozdób, klasztory z zabytków literackich, które wtenczas jedynym ich były schronieniem: starając się zatrzeć wszelkie ślady dawnych religijnych obrzędów, zacierano razem wspomnienia narodowe. Jan Knox upominał swych sekretarzy: Nasamprzód zburzajcie gniazda, a odlecą kruki. Lud aż nadto wiernie stosował się do tego hasła. Niszczył ołtarze, obrazy, kruszył nawet grobowce swych przodków. Nic okropniejszego nad fanatyzm!”

Grassmarket i most Jerzego IV

Cowgate przechodzi u zachodniego krańca w Grassmarket, podłużny plac, który odegrał ważną rolę w mrocznej i burzliwej historii Edynburga. Stały na nim miejskie szubienice, bywał sceną buntów i zamieszek. To tutaj w 1736 r. został zlinczowany kapitan Porteous w odwecie za wydanie rozkazu strzelania do tłumu przyglądającego się publicznej egzekucji. Tutaj słynna para zbrodniarzy, William Burkę i William Hare, miała swoją norę w nie istniejącym obecnie budynku na zachodnim krańcu Grassmarket. Zwabiali tam swoje ofiary, by je zamordować, a ciała sprzedać słynnemu lekarzowi Robertowi Knoxowi. W końcu Hare wydał swego wspólnika, który został zgładzony w 1829 r., a kariera Knoxa zakończyła się niesławą. Dzisiaj Grassmarket dalej robi niemiłe wrażenie, chociaż kilka gwarnych barów i restauracji w północnej części placu świadczy o próbach zmiany jego wizerunku.

W północno-wschodnim rogu Grassmarket znajduje się pięć starych kamienic, tworzących dawny West Bow, który niegdyś sięgał do Royal Mile. To, co z niego pozostało, zostało zastąpione wiatach 40. XIX w. przez zataczającą łuk Victoria Street. Jest to niezwykła, dwupoziomowa ulica, z leżącymi poniżej sklepami w podcieniach i tarasem dla pieszych na górze. Ulica dochodzi do mostu Jerzego IV (George IV Bridge) oraz do Szkockiej Biblioteki Narodowej (National Library of Scotland; zazwyczaj pn.-sb. 10.00-17.00, nd. 14.00-17.00; bezpl.), w której znajduje się bogata kolekcja iluminowanych manuskryptów, pierwszych druków, dokumentów historycznych, listów i notatek słynnych twórców literatury szkockiej, prezentowanych zwiedzającym podczas zmieniających się wystaw tematycznych.