Edynburg – Royal Mile – Canongate

Przez ponad 700 lat teren, przez który obecnie biegnie Canongate, był samorządnym miastem, oficjalnie oddzielonym od stolicy. W ostatnich dziesięcioleciach prowadzono lu z dużym rozmachem prace restauratorskie. Dwa spośród najciekawszych efektów ambitnego programu odbudowy Starego Miasta znajdują się na końcu ulicy. Po stronie południowej jest wejście prowadzące do Chessel’s Court. Budynki wokół dziedzińca powstały w połowie XVIII w., zdobią je charakterystyczne rokokowe kominy. Niegdyś mieściła się tu kasa akcyzy, na którą napadł William Brodie, co doprowadziło do jego ujęcia i skazania na śmierć. Po stronie przeciwnej wznosi się Morocco Land, bardzo wierna kopia starego domu czynszowego. Umieszczonemu na nim oryginalnemu popiersiu Maura budynek zawdzięcza swą nazwę.

Zbudowany pod koniec XVI w. dawny ratusz Canongate Tolbooth (VI-IX pn.-sb. 10.00-18.00; X-V 10.00-17.00; nd. 14.00-17.00 tylko podczas Festiwalu; bezpł.) ozdobiony wieżyczkami, położony nieco dalej po północnej stronie ulicy, pełnił funkcję zarówno siedziby władz miejskich Canongate, jak i więzienia. Obecnie mieści się tam ciekawe muzeum pod nazwą The People’s Story, poświęcone codziennemu życiu i pracy mieszkańców Edynburga na przestrzeni wieków, z wystawami i nagraniami dźwiękowymi prezentującymi różne zajęcia i rozrywki miejskiej społeczności. Można tu na przykład zobaczyć, jak wyglądał typowy edynburski pub. Obok stoi kościół Canongate, zbudowany w latach 80. XVII w. dla zgromadzenia wygnanego z Holyrood. Na rozkaz stacjonującego tam ze swym wojskiem Jakuba VII (panującego w Anglii pod imieniem Jakuba II) świątynię opactwa przekazano Rycerzom Zakonu Ostu. Kościół Canongate – wbrew epoce, w której powstał – otrzymał renesansowy kształt. Został zbudowany na planie krzyża, co stoi w zupełnej sprzeczności z ideami wiary protestanckiej i wymaganiami jej obrządku. Z dziedzińca przykościelnego, zarazem jednego z najładniejszych cmentarzy w mieście, rozciąga się wspaniały widok aż do Calton Hill. Spoczywają tu m.in. Adam Smith, Agnes McLehose (znana jako „Clarinda” Roberta Burnsa) oraz Robert Fergusson, przez niektórych uważany za największego poetę pochodzącego z Edynburga, chociaż zmarł, mając zaledwie 24 lata. Kamień nagrobny ufundował Burns, jego gorący wielbiciel, który również jest autorem inskrypcji nagrobnej.

Naprzeciwko kościoła znajduje się miejscowe muzeum historyczne urządzone w Huntly House (VI-IX pn.-sb. 10.00-18.00; X-V pn.-sb. 10.00-17.00; nd. 14.00-17.00 tylko podczas Festiwalu; bezpł.). Można tu obejrzeć ciekawe zbiory starych szyldów sklepowych, niektóre z nich pochodzą z XVII w. Ponadto mieszczą się tu wystawy związane z wyrobem szkła, przedmiotów srebrnych, naczyń i zegarów, a także ekspozycja dotycząca niezbyt ciekawej kariery wojskowej księcia Haiga. Jednym z eksponatów jest oryginał „National Covenant” z 1638 r. Nowoczesna nauka nie jest w stanie potwierdzić ani zaprzeczyć tradycyjnym przekazom głoszącym, iż niektórzy sygnatariusze podpisali dokument konfederacji prezbiteriańskiej własną krwią.

Na wysuniętym na wschód krańcu Canongate znajduje się wiele ładnych rezydencji z XVIIw. Panmure House należał niegdyś do Adama Smitha, ojca naukowej ekonomii politycznej, który mimowolnie stał się później ideologiem konserwatyzmu gospodarczego. Na samym końcu ulicy znajduje się wejście do White Horse Close. Niegdyś mieściła się tu gospoda, sprzed której wyruszały dyliżanse do Londynu. Można tu odnaleźć wszystkie najbardziej charakterystyczne cechy szkockiej architektury: schodkowe szczyty, okna wystające z pochyłych dachów, wyższe kondygnacje zwieszone ponad parterem oraz rzeźbione schody wysunięte przed zewnętrzne ściany domostw.