Lanark i New Lanark

Lanark i New Lanark

Małe, schludne LANARK to stary i szacowny gród, rozłożony na purpurowych wzgórzach wysoko nad rzeką Clyde. Jego dachy i iglice są doskonale widoczne w promieniu wielu kilometrów. Jedyną większą atrakcją miasta jest najstarszy w świecie dzwon, odlany w 1130 r., który można podziwiać w zbudowanym w stylu georgiańskim kościele św. Mikołaja. Większość turystów gości tu jedynie przejazdem w drodze do NEW LANARK (codz. 11.00-17.00; 2,95 £), położonego półtora kilometra poniżej miasta, dokąd prowadzi Braxfield Rd.

Chociaż do New Lanark można wygodnie dojechać autobusem z dworca kolejowego (co godz.), warto urządzić sobie spacer w dół stromego zbocza. Niezapomniany jest pierwszy widok osiedla skrytego na dnie wąwozu. Oczom ukazują się krągłe mury zgrabnych domków i magazynów, zbudowanych w stylu palladiańskim wzdłuż brzegu wartkiej rzeki. Robotnicza osada została założona w 1785 r. przez Davida Dale’a i Richarda Arkwrighta. Ich marzeniem było, aby potężną siłę wody spadającej kaskadami w dół nurtu Clyde zaprząc do pracy w przędzalniach bawełny. Dopiero jednak zięć Dale’a, Robert Owen, okazał się prawdziwym nowatorem w rozwiązaniu społecznych problemów, jakie przyniósł ze sobą techniczny eksperyment. Przejąwszy przedsiębiorstwo, założył w 1798 r. „osadę w duchu jedności”, opartą na przekonaniu, iż warunkiem sukcesu gospodarczego jest dobrobyt pracowników. Owen stworzył instytucje oświatowe dla robotników, pierwszy w świecie dzienny żłobek i plac zabaw, a także szkoły z obowiązkową nauką tańca i muzyki, w których nie obowiązywał system kar i nagród.

Klasycystyczny budynek w sercu wioski został otwarty przez Owena w 1816 r. pod utopijną nazwą Instytutu Kształtowania Charakteru (The Insitutute for the Formation of Character). Stał się centrum życia wspólnoty, mieszcząc bibliotekę, kaplicę i salę taneczną. Obecnie w wielkiej auli wyświetlany jest w charakterze wprowadzenia film o New Lanark i jego założycielach. Spośród trzech starych i wielkich budynków fabrycznych, udostępnionych zwiedzającym, jeden mieści Annie McLeod Experience – ciekawą wystawę ukazującą obraz życia w osadzie widziany oczami młodej pracownicy, Annie McLeod. Zwiedzanie przewiduje podróż wyciągiem krzesełkowym, która okraszona jest efektami specjalnymi w postaci aromatycznej mgiełki rozpraszającej promienie światła, hologramów i laserów. Cały spektakl trwa 10 minut i przedstawia prawdziwe, bynajmniej nie upiększone, sceny z życia robotników. Inne wystawy w fabrycznych halach pokazują m.in. olbrzymie kołowroty używane w przędzalniach oraz dziecięce gry z tamtych czasów.

Samo osiedle jest równie fascynujące – budowie wszystkiego, od sklepu, prowadzonego przez wspólnotę, aż do domków i warsztatów robotniczych, przyświecała myśl, że uprzemysłowienie może iść w parze z estetyką. Do pozostałych atrakcji New Lanark należy Kolekcja Samochodów (Classic Car Collections; codz. 11.00-17.00; 1,95£), zawierająca pojazdy z ostatnich stu lat. Tematykę transportową odnajdziesz także w Królestwie Kolei (Railway Kingdom; pn.-pt. 11.00-17.00; 1,50 £), które posiada w swych zbiorach największą w Szkocji kolejkę elektryczną do zabawy z torami o długości 400 m. O historii i przyrodzie okolic dowiesz się dużo, zwiedzając Ośrodek Informacyjny Scottish Wildlife Trust (Scottish Wildlife Trust Visitor Centre; IV-IX pn.-pt. 11.00-17.00, sb. i nd. 13.00-17.00; X-XII i II-III tylko sb. i nd. 13.00-17.00; I niecz.), urządzony w dawnej farbiarni. U przyjaźnie nastawionych leśniczych możesz zasięgnąć informacji na temat tras wycieczkowych wytyczonych w dolinie; najdłuższa z nich tworzy pętlę długości 13 km. Po minięciu ośrodka informacyjnego ścieżka wiedzie dalej wzdłuż Clyde obok małych kaskad zielonej wody, gdzie projekt fabrykantów z New Lanark został po raz pierwszy wcielony w życie. Nurt rzeki poprowadzi cię następnie kolo elektrowni wodnej Bonnington aż do głównych wodospadów na Clyde. Spienione wody Cora Linn spadają z ponad 27 m, pokonując trzy progi. Jest to wspaniały punkt docelowy Szlaku Clyde (Clyde Walkway), który towarzyszy rzece od Glasgow Green aż do tego lasu położonego w dolinie.

Lanark jest końcowym przystankiem na trasie kolejowej ze stacji Glasgow Central. Biuro informacji turystycznej (I-poł.IV pn.-pt. 9.00-17.00; poł.IV-X pn.-pt. 9.00-17.00, sb. 10.00-17.00, nd. 12.00-17.00; XI i XII pn.-pt. 9.00-17.00, sb. 10.00-17.00; tel.  01555/ 661661) mieści się w okrągłym budynku na Horsemarket obok Somerfield, niecałe 100 m na zachód od stacji. Nocleg możesz znaleźć zarówno w hotelu Cartland Bridge, ślicznie położonym w lesie na skraju miasta tuż przy drodze A73 do Glasgow (tel. 01555/664426), jak i w jednym z cokolwiek zaniedbanych pubów w centrum, np. Royal Oak naprzeciwko stacji kolejowej na 39 Bannatyne St (tel. 01555/665895). B&B to np. Mrs Gray’s przy 49 West Port, na przedłużeniu High St (tel.  01555/663663), i Mrs Gair’s przy 10 Park Place (tel. 01555/664403). Nowe schronisko młodzieżowe (tel. 01555/ 666710; kat. 1) jest pięknie położone wśród zrekonstruowanych budynków samego New Lanark. Zakwaterowanie w schronisku pozwala w samotności kontemplować urok okolicy, gdyż osadę zamykają już o 17.00. Można samemu gotować i prać, czasem też urządza się tu wieczorki muzyczne. Na High Street znajdziesz wiele tanich kawiarni i lokali zjedzeniem na wynos. The Cross Cafe to popularna, staroświecka kawiarnia włoska o miłym nastroju. Parę droższych restauracji włoskich i indyjskich jest na Wellgate. Wysoki standard Clydesdale Hotel przy 15 Bloomgate widoczny jest również w hotelowym barze w podziemiach, gdzie można zamawiać jedzenie do 21.00. O wiele mniej pretensjonalny nastrój panuje w Crown Tavern na Hope Street, spokojnej przystani dla wszystkich spragnionych oraz zgłodniałych. Inne sympatyczne miejscowe puby to Horse and Jockey na High Street i Wallace Cave na Bloomgate. Młodzi ludzie chętnie gromadzą się w Woodpecker Inn, gospodzie skrytej za High Street w małym zaułku Wide Close.