Edynburg – Calton

Spośród wielu różnych części powstałych w wyniku rozbudowy Nowego Miasta największą uwagę przyciąga położone na wulkanicznym wzgórzu Calton, którego ulice stanowią odgałęzienia odchodzące od wschodniego krańca Princes Street. Jest to obszar, na którym znajduje się wiele ciekawych obiektów wzniesionych za czasów wojen napoleońskich i tuż po ich zakończeniu. Budowniczym nowej dzielnicy przyświecała myśl o godnym uczczeniu brytyjskiego zwycięstwa. Architektura budynków utrzymana głównie w stylu klasycystycznym sprawiła, że Calton uważano za georgiański Akropol, lecz słuszniejsze wydaje się porównanie z nekropolią upamiętniającą narodowych bohaterów.

Waterloo Place stanowi reprezentacyjną ulicę łączącą Princes Street z Calton Hill. Po jej południowej stronie znajduje się ocieniony stary cmentarz Calton, na którym można obejrzeć prosty, cylindryczny pomnik ku czci Davida Hume’a, dzieło Roberta Adama, oraz monument ze statuą Abrahama Lincolna, upamiętniający Szkotów, którzy zginęli w czasie amerykańskiej wojny secesyjnej. Blisko wschodniego muru cmentarza, wysoko na stromej skale wznosi się malowniczy budynek podobny do pałacu, który wielu przyjezdnych wysiadających na dworcu Waverley początkowo bierze za sam zamek edynburski. W rzeczywistości jest to jedyna pozostała część więzienia Calton, niegdyś głównej tego typu instytucji w mieście.

Nieco dalej, położony majestatycznie w ładnym miejscu poniżej wzgórza Calton, znajduje się jeden z najwspanialszych budynków Edynburga, Królewska Szkoła Wyższa (Royal High School), zbudowana w stylu klasycyzmu greckiego. Początkowo miała swoją siedzibę na Starym Mieście, obecny budynek najstarszej uczelni Edynburga,alma muter m.in. Roberta Dama, Waltera Scotta i Aleksandra Grahama Bella, został zaprojektowany przez Thomasa Hamiltona, absolwenta szkoły. W latach 70. obecnego stulecia przeznaczono go na siedzibę przyszłego Szkockiego Zgromadzenia Narodowego; w rezultacie budynek pozostawał pusty przez wiele lat, stając się symbolem udaremnienia narodowościowych aspiracji Szkotów. Niedawno został sprzedany władzom okręgu Edynburg, które zamierzają uczynić zeń nowy Parliament House. Po drugiej stronie ulicy znajduje się wykonany również przez Hamiltona pomnik Burnsa, poświęcony pamięci narodowego barda.

Robert Louis Stevenson uważał, że wzgórze Calton jest najlepszym miejscem do oglądania Edynburga, „ponieważ można zobaczyć zamek, którego nie widać z zamku oraz Arthur’s Seat, którego nie widać z Arthur’s Seat.” Chociaż widoki oglądane spod wzgórza są bardzo malownicze, najlepsze rozciągają się ze szczytu, na którym stoi pomnik Nelsona (IV-IX pn. 13.00-18.00, wt.-sb. 10.00-18.00; X-III pn.-sb. 10.00-15.00; 1 £). Monument, którego budowę rozpoczęto dwa lata po śmierci brytyjskiego admirała w bitwie pod Trafalgarem, jest jedną z najdziwniejszych budowli w mieście, przypominającą gigantyczną lunetę.

Budowa znajdującego się opodal Pomnika Narodu (National Monument) została zapoczątkowana w 1822 r. przez Playfaira według planu angielskiego architekta Charlesa Cockerella. Gdyby monument został ukończony, byłby wierną repliką Parternonu, lecz fundusze skończyły się po postawieniu 12 kolumn. Późniejsze projekty sfinalizowania budowy również spełzły na niczym, przez co pomnik zyskał miano „edynburskiej hańby”. Po drugiej stronie wzgórza stoi klasycystyczny pomnik Dugalda Stewarta. Okazałość dzieła Playfaira wydaje się zupełnie nieproporcjonalna w stosunku do osoby, którą upamiętnia -zapomnianego dziś profesora filozofii tutejszego uniwersytetu. Architekt nadał mu formię okrągłej świątyni korynckiej, wzorowanej na pomniku Lizykratesa w Atenach.

Playfair zbudował także Miejskie Obserwatorium (City Observatory) dla swojego wuja, Johna Playfaira, matematyka i astronoma, którego uczcił symbolicznym grobowcem na zewnątrz budynku. Z powodu zanieczyszczenia powietrza i wprowadzenia oświetlenia ulicznego, które zakłóca widok gwiazd, obserwatorium zostało pod koniec ubiegłego wieku przeniesione na Blackford Hill, jakkolwiek z jego wyposażenia nadal korzystają studenci. Niewielki, przykryty kopułą pawilon w północno-wschodnim zakątku, dobudowany pod koniec XIX w., mieści obecnie atrakcję pod nazwą Edinburgh Experience (VII i VIII codz. 10.30-17.00; IV-VI, IX i X pn.-pt. 14.00-17.00, sb. ind. 10.30-17.00; 2 £). Przez specjalne okulary można tu obejrzeć 20-minutowy trójwymiarowy film o historii miasta. Po przeciwnej stronie kompleksu stoi Stare Obserwatorium (Old Observatory), jeden z niewielu zachowanych budynków będących dziełem Jamesa Craiga, projektanta Nowego Miasta.