Queen Street, ostania z trzech równoległych arterii pierwotnego Nowego Miasta, od strony północnej graniczy z ogrodami. Rozciągają się stąd piękne widoki na Fife. Spośród trzech głównych ulic klasycystycznej dzielnicy Queen Street zachowała najlepszy wygląd, a jej największą atrakcją jest wspaniała galeria połączona z muzeum.
Edynburg – Szkocka Narodowa Galeria Portretu i Muzeum Starożytności
Na samym końcu ulicy od strony wschodniej znajduje się Szkocka Narodowa Galeria Portretu, która mieści się w tym samym budynku, co Muzeum Starożytności (Scottish National Portrait Gallery and Musem of Antiquities; pn.-sb. 10.00-17.00, nd. 14.00-17.00; bezpł.). Gmach galerii, który sam w sobie jest fascynującym dziełem sztuki architektonicznej, został ozdobiony na zewnątrz czerwonym piaskowcem, na wzór Pałacu Dożów w Wenecji, oraz posągami słynnych Szkotów. Bohaterów narodowej historii ukazuje również przypominający mozaikę fryz w westybulu wykonany przez Williama Hole’a. Heroiczne malowidła ścienne, wyobrażające epizody z dziejów Szkocji, ozdabiają balkon i są dziełem tego samego artysty.
WYSTAWA STUARTÓW
Na parterze zachodniego skrzydła znajduje się wystawa ilustrująca historię dynastii Stuartów. Jej protoplaści służyli w średniowieczu na dworze królewskim (steward ang. „zarządca”). Po śmierci ostatniego władcy z rodu Bruce Stuartowie objęli rządy nad Szkocją, szczyt potęgi osiągając za panowania Jakuba VI, który jako Jakub I zjednoczył pod swym berłem Szkocję i Anglię. Ostatnią znaną postacią z rodziny Stuartów był książę Karol Edward Stuart (Bonnie Prince Charlie), zwany też Młodym Pretendentem.
Z wczesnego okresu, z czasów Roberta I Bruce’a, zachowały się dwa wspaniałe przedmioty: brosza Kames oraz Bute Mazer (wielka, drewniana misa). Wśród eksponatów, należących do kolekcji poświęconej Marii Stuart, znajdują się klejnoty Penicuik oraz jej portret pędzla Rowlanda Lockeya. Z okresu panowania Karola I pochodzą znakomite obrazy flamandzkich twórców, m.in. Daniela Mytensa i Alexamlra Keirinocxa, są tam także piękne, oficjalne portrety późniejszych monarchów z dynastii Stuartów i członków ich otoczenia. Wśród pamiątek po Młodym Pretendencie znajduje się zdobiona szabla i oprawna w srebro tarcza, z którymi walczył pod Culloden, oraz rokokowa menażka, którą pozostawił na polu bitwy.
GALERIA PORTRETU
Piętro wyżej nad wystawą Stuartów urządzono galerię portretów słynnych Szkotów. Obrazom towarzyszą zwięzłe noty biograficzne, z których wynika, iż niektórzy z portretowanych mieli nader nikłe powiązania z tym narodem. Wśród XVII-wiecznych portretów wyróżnia się wspaniały obraz Van Dycka przedstawiający Charlesa Setona, hrabiego Dunfermline, oraz podobizna odzianego w tartan lorda Mungo Murraya, który zginął podczas nieudanej próby stworzenia kolonii szkockiej w Panamie. Do najlepszych portretów z XVIII w. należą: wizerunek filozofa i historyka Davida Hume’a, dzieło Allana Ramsaya, podobizna Roberta Burnsa, wykonana przez jego przyjaciela, Alexandra Nasmytha, oraz kilka obrazów Raeburna, przedstawiających m.in. Waltera Scotta, skrzypka Niela Gowa oraz samego artystę. Najwybitniejszym portretem XIX-wiecznym jest obraz ukazujący lekarza, Alexandra Morisona, namalowany przez jego psychicznie chorego pacjenta, Richarda Dadda, na którym widać w tle pobliski port rybacki w Newhaven. XX-wieczne malarstwo reprezentuje geometryczny wizerunek A. Douglasa-Hoem, premiera z lat 60., surowa postać przywódcy związkowego Micka McGaheya, portret gwiazdy piłki nożnej, Danny’ego McGraina (w kilcie) oraz twórcy filmowego Billa Forsytha.
MUZEUM STAROŻYTNOŚCI
Niebywale różnorodne eksponaty Muzeum Starożytności zajmują trzy piętra budynku. Ekspozycja na parterze poświęcona jest głównie rzeźbie VII-X w., świadczącej o wysokim poziomie rozwoju artystycznego plemion, które stworzyły królestwo Szkocji. Warto zwrócić uwagę na Kamień Birsay z Orkadów z VIII w. z wyrzeźbionymi postaciami wojowników, Kamień Hilton of Cadboll z Easter Ross z IX w., na którym w głównej scenie widać kobietę jadącą bokiem w siodle na koniu, oraz XII-wieczne figurki szachowe z kości morsa pochodzące z wyspy Lewis. Innym eksponatem jest Deskford Carnyx, głowa świni wykonana w brązie, która stanowiła część celtyckiej trąby bojowej. Natomiast tzw. Maiden służyła w Edynburgu w latach 1564-1710 jako publiczne narzędzie katowskie.
Na pierwszym piętrze mieszczą się zbiory prehistoryczne i relikty z czasów wikingów, wśród nich przedmioty z wykopalisk prowadzonych w różnych miejscach, poczynając od najstarszej osady neolitycznej Skara Brae na Orkadach. Większość eksponatów może zainteresować tylko specjalistów, jednakże pochodzące z epoki brązu Torrs Chamfrein, wojenne maski i rogi służące do picia z ok. 200 r. p.n.e., oraz brosza Hunterston, interesujący przykład biżuterii wikingów, przyciągają nawet uwagę laików. Najciekawszym fragmentem wystawy są skarby z wyspy St Ninian z archipelagu Szetlandów – zdobiony zestaw sreber piktyjskich. Najwyższe piętro poświęcone jest starożytnościom rzymskim. Najbardziej interesujące eksponaty to: kamień milowy znaleziony w Ingliston, niedaleko lotniska w Edynburgu, oraz skarb z Traprain – mnóstwo srebrnych przedmiotów pochodzących z IV i V w., które zostały zakopane w Traprain Law w pobliżu Haddington.