Edynburg – Szkocka Galeria Narodowa

Za Akademią Królewską znajduje się Szkocka Galeria Narodowa (National Gallery of Scotland; pn.-sb. 10.00-17.00, nd. 14.00-17.00; bezpł.), kolejne dzieło Playfaira, zbudowane w latach 40. XIX w. Obecnie mieści się tu kolekcja obrazów dawnych mistrzów, spośród której wiele płócien stanowi własność księcia Sutherland. Doskonale orientujący się w dziedzinie sztuki personel nosi spodnie z tartanu, co jest jedną z innowacji wprowadzonych przez energicznego, angielskiego dyrektora galerii, Thimothy’ego Clifforda. Kilka lat temu pomieszczeniom na parterze, zaprojektowanym przez Playfaira, przywrócono ich oryginalny wygląd z lat 40. ubiegłego wieku, wywołując tym sporo kontrowersji. Obrazy powieszono bardzo blisko siebie, często w dwóch rzędach; w tych samych salach poustawiano rzeźby oraz inne przedmioty artystyczne. Wynikiem nowej koncepcji wystawienniczej jest niesamowita ciasnota i bałagan (niektóre obecnie eksponowane, choć mniej cenne dzieła, które w przeciwnym razie wylądowałyby w magazynie, mają 4,5 m wysokości). Dwa niewielkie obrazy w sali nr 12-jeden nieznanego twórcy, drugi pędzla A. E. Moffata – ukazują dawny wygląd galerii: obrazy wieszano wówczas jeszcze gęściej i wyżej niż obecnie.

Jakkolwiek prace poszczególnych twórców często zmieniają swe miejsca, ogólny układ obrazów pozostaje chronologiczny. Najwcześniejsze znajdują się w górnych salach nad wejściem, późniejsze powieszono na parterze zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Na górze, w części dobudowanej na tyłach, znajdują się obrazy mniejszego formatu z XVIII i XIX w., natomiast w podziemiach umieszczono większość zbiorów sztuki szkockiej.

WCZESNE MALARSTWO NIDERLANDZKIE I NIEMIECKIE

Do najcenniejszych zabytków galerii należy Trójca Święta, przedstawiona na kwaterach jedynego ołtarza, jaki ocalał w Szkocji sprzed czasów reformacji. Obrazy zostały namalowane przez niderlandzkiego mistrza Hugona van der Goes w drugiej połowie XV w. na zamówienie Edwarda Bonkila, proboszcza kolegiaty Św. Trójcy. Artysta uwiecznił go w otoczeniu grających na organach aniołów na najładniejszym i najlepiej zachowanym z czterech malowideł. Na rewersach znajdują się portrety Jakuba III, jego syna (przyszłego Jakuba IV), i królowej Małgorzaty Duńskiej. Ich słabo zróżnicowane wizerunki, kontrastujące z pięknymi figurami towarzyszących im świętych patronów, zostały domalowane z natury przez nieznanego, miejscowego malarza, gdy gotowy ołtarz przypłynął do Edynburga.

Wśród dzieł późniejszego malarstwa niderlandzkiego wyróżniają się wzruszające Trzy legendy o św. Mikołaju Gerarda Davida. Portret notariusza Quentina Massysa jest doskonałym, wczesnym przykładem przyswajania form i technik włoskiego renesansu w północnej części Europy. Wielu tworzących w tym samym czasie artystów niemieckich rozwinęło swoją własną odmianę wczesnorenesansowego stylu. Należał do nich m.in. Cranach, autor wspaniałego, zmysłowego obrazu Wenus i Kupidyn, a także Holbein, którego Alegoria Nowego i Starego Testamentu jest protestanckim pamfletem, namalowanym dla angielskiego protektora artysty.

MALARSTWO WŁOSKIEGO RENESANSU

W części poświęconej sztuce włoskiej znajduje się wiele arcydzieł renesansowych. Madonnę z Dzieciątkiem cechuje wspaniała kompozycja: grupa postaci umieszczona jest na tle ruin ukazanych w krótkiej perspektywie. Chociaż wiadomo, że obraz powstał w pracowni wielkiego florenckiego rzeźbiarza Andrea dcl Verrocchio, kwestia jego autorstwa pozostaje nie rozstrzygnięta. Równie pełne wdzięku są trzy płótna Rafaela, szczególnie Madonna oraz tondo Święta Rodzina z drzewem palmowym, którego niezwykłą świetlistość ujawniła dopiero niedawna konserwacja malowidła.

Z czterech obrazów Tycjana o tematyce mitologicznej najciekawsze pod względem kompozycji jest, pochodzące z wczesnych lat twórczości artysty, dzieło Trzy okresy w życiu człowieka, wyobrażające alegorie dzieciństwa, wieku dojrzałego i starości. Powstała później Venus Anadyomene należy do najpiękniejszych aktów kobiecych w sztuce europejskiej, pomimo że znajduje się w nie najlepszym stanie. Diana i Akteon oraz Diana i Kallisto, obrazy namalowane dla hiszpańskiego króla Filipa II, ukazują niemal impresjonistyczne cechy późnego malarstwa Tycjana, obecne w dziełach powstałych pod koniec życia mistrza. Wspaniałą kolekcję sztuki weneckiej tworzą m.in. prawdziwie królewski Pokłon Trzech Króli Bassana, dramatyczny obraz ołtarzowy Zdjęcie z Krzyża Tintoretta oraz kilka prac Veronesa.

POŁUDNIOWOEUROPEJSKA SZTUKA XVII W.

W części poświęconej sztuce XVII w. znajduje się najważniejsza rzeźba w całej galerii, Popiersie Carla Antonia dal Pozzo Berniniego. Bajka El Greco, namalowana podczas pobytu we Włoszech w pierwszych latach twórczości malarza, jest tajemniczym obrazem o niejasnym znaczeniu. Natomiast Zbawiciel Świata jest typowym, intensywnym i wizjonerskim przedstawieniem Chrystusa, pochodzącym z okresu dojrzałego, kiedy artysta mieszkał w Hiszpanii. Narodowa sztuka hiszpańska reprezentowana jest przez obraz Velazqueza Siara kobieta gotująca jajka, który ze zdumiewającym realizmem oddaje pracę 90-letniej kobiety. Niepokalane poczęcie Zurbarana, część ambitnego cyklu, który był przeznaczony dla klasztoru kartuzów w Jerezie, stanowi inny przykład hiszpańskiego malarstwa. W tej samej części można także obejrzeć dwa mniejsze miedzioryty Adama Glsheimera, niemieckiego artysty tworzącego w Rzymie, który mimo krótkiego życia wywarł duży wpływ na ówczesne malarstwo. II Contento – jedna z grafik, przedstawiająca Jowisza zstępującego na ziemię, aby ukarać grzeszników – jest majstersztykiem technicznej precyzji.

Cykl obrazów Siedem sakramentów Poussina wystawiany jest w osobnej sali; wzór na podłodze i ośmiokątne siedzenie, ustawione na środku, powtarza, chociaż niezbyt dokładnie, niektóre z motywów widocznych na obrazach. Kompozycje powstały w oparciu o bardzo wnikliwe badania dotyczące czasów biblijnych, przeprowadzone przez artystę. Cykl stanowi pionierską próbę ukazania scen z życia Jezusa i pierwszych chrześcijan w sposób autentyczny, wyzbyty dotychczasowych artystycznych konwencji. Rezultat jest bardzo poruszający, malarz zawarł w swym dziele wiele subtelnych szczegółów, świadczących o jego żywej wyobraźni. Współczesny Poussinowi, choć nieco młodszy od niego Claude Lorrain, który również opuścił Francję i zamieszkał w Rzymie, jest autorem obrazu Pejzaż z Apollem, muzami i bogiem rzeki. Największego płótno, jakie namalował Lorrain, odzwierciedla jego charakterystyczną, idealistyczną wizję klasycznej starożytności.